Nieuwjaarstoespraak Commissaris Van de Donk
’s-Hertogenbosch - In een volle hal van het Provinciehuis, volgens de provincie de drukst bezochte Nieuwjaarsontmoeting voor externen ooit, begon commissaris Wim van de Donk op donderdag 9 januari jl. met een verwijzing naar de 'roaring twenties' van de vorige eeuw. "Ook nu is politiek leiderschap nodig, maar dat is in de huidige context veel lastiger geworden." Over het belang van het huidige tijdperk zei hij: "Besluiten die we in de komende 10 jaar nemen zijn essentieel voor de komende 100 jaar. Daarbij is het sluiten van compromissen belangrijk, we moeten namelijk samen afspraken maken voor Brabant. Daarbij staat het 'samen' onder druk," zo constateerde hij. "Windmolens van toen en nu, een stikstoftekort toen, probleem met stikstof nu, natuurontwikkeling, mobiliteit, allemaal opgaven van toen en nu". En nog een verzuchting: ‘Het zou mooi zijn als we kunnen blijven zeggen dat we van na de oorlog zijn in deze tijd.’ Hieronder vindt u de integrale tekst van de nieuwsjaarstoespraak.Toespraak CvdK Wim van de Donk tijdens nieuwjaarsreceptie (uitgesproken tekst geldt)
Begroeting namens Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten, onze ambtelijke organisatie: welkom! Aan U allen een zalig nieuwjaar, gezondheid, geluk, voorspoed, onderling vertrouwen, optimisme….
Bijzonder welkom aan:
• Nee, het was niet de muziek van kort na de bevrijding die U zojuist hoorde en zag, het was de muziek van de roaring twenties… Ik kom er zo op terug…. Want ook staan we niet alleen aan het begin van een nieuw jaar, maar aan begin van een nieuw decennium…
• maar… als u dat dacht niet vreemd natuurlijk als eerste associatie in het jaar dat we herdenken en vieren dat we 75 jaar geleden onze vrijheid, onze waardigheid, onze democratie, onze rechtsstaat terugkregen…. Weer verkiezingen: samen vormgeven aan onze samenleving, niet terreur en toeval laten regeren…...
• 2019: het was inderdaad een verkiezingsjaar. U kunt de 55 nieuwgekozen leden van provinciale staten vandaag hier ontmoeten, ze zijn er bijna allemaal, ik denk zelfs dat Henri Swinkels op tijd is…. Hij was te laat voor de groepsfoto die nu op de schermen verschijnt, maar we hebben hem er natuurlijk nog weten in te fotoshoppen…..
• Ik zeg het maar voor alle duidelijkheid: dit is een foto van PS niet van GS.
• Of dit soort van fotoshoppen inzake een toekomstig college van GS ook gaat lukken is natuurlijk de vraag…. Ik hoop met U dat de rapporteurs snel met een antwoord komen, zij gaan vandaag aan het werk op verzoek van de fractievoorzitters van de huidige coalitiepartijen om te onderzoeken hoe het verder moet nu de aanvankelijk begonnen coalitie zijn meerderheid heeft verloren….
• Ik wens Peter van der Velden, die ook ereburger van onze provincie is, en Alfred Arbouw, heel veel succes bij hun belangrijke opdracht! Mocht u nog goede adviezen voor hen hebben: ze zijn hier beiden aanwezig vanmiddag!
• Alvast een tip voor de mogelijke nieuwe gedeputeerden…..
• Zie hier nog even een foto van de coalitie die begonnen was (foto 2 GS-college oud met zittende Marianne en Renze). Ik leen grapje van ons onvolprezen provinciecabaret….. Nooit gaan zitten op de officiële foto van een nieuw college….
• Excuseren Rik Grashoff (vanwege stikstof naar Den Haag)
Dames en heren,
Een ambitieus bestuur kan niet zonder een goed toegeruste ambtelijke organisatie. Wij zijn trots op onze medewerkers. Foto 3 (directie), en Foto 4 (de nieuwe programmamanagers)
Ook om onze organisatie klaar te maken voor de wezenlijke opgaven in onze provincie.
Veel verandering, oude en nieuwe gezichten. Nieuw en oud talent aan het werk voor Brabant!
Ook daarvoor vandaag de gelegenheid om kennis te maken. Wij willen een benaderbare organisatie zijn: op samenwerking met onze partners gericht. Daarom: nogmaals welkom. Zo’n receptie is weer een kans van ontmoeten, afspreken, uitwisselen niet alleen van goede wensen, maar ook van goede ideeën.
• Ik zei al: 2019 was een verkiezingsjaar, belangrijke veranderingen in onze Brabantse samenleving klinken door in de Staten van Noord-Brabant.
• Grote binnenkomer was natuurlijk Forum voor Democratie met maar liefst 9 zetels. En vier daarvan op eigen kracht verzameld door Hans Smolders, die er vandaag gelukkig ook weer bij is herstellende van zijn ziekte. Ook andere leden van PS kregen een ernstige ziekte. Fijn dat jullie er ook weer zijn, en dat geldt ook voor alle oud-statenleden en oud-GS-leden. Fijn dat jullie er ook weer allemaal zijn!
• Grote verschuivingen, andere samenstelling met maar liefst 12 partijen. De veranderingen in de Brabantse samenleving weerspiegelen zich in de zaal hierboven mij. Het wordt er daardoor niet makkelijker op om een coalitie te bouwen, ingewikkeldheid neemt toe.
• En daarmee ook de verantwoordelijkheid van alle partijen om tot een stabiel en werkbaar bestuur van onze mooie provincie te komen. Ik doe daarom een beroep op U allen om bij alle politieke ingewikkeldheden toch vooral ook het bestuurlijke belang van onze mooie provincie in het oog te houden. Het zal niet makkelijk zijn, het is wel belangrijk om snel weer met een gedragen college aan de slag te kunnen!!!
• En dames en heren aanwezigen: die verantwoordelijkheid is evenzeer de uwe. De opgaven waarvoor we staan vragen ook om uw kritische en constructieve betrokkenheid, op velerlei wijze.
• Ook de vele organisaties en verbanden om het provinciebestuur heen kunnen door hun doen en laten bijdragen aan een werkbaar en stabiel bestuur. Er zullen belangrijke vraagstukken zijn, en die kunnen niet anders dan door goede compromissen tot een oplossing worden gebracht. Compromis, dat is: samen beloven.
• Ik zei het eerder: het Brabantse samen is een succesformule. Die moet –uiteraard– immer onderhouden en vernieuwd worden, maar de essentie blijft hetzelfde. Samenwerken in het algemeen belang.
• Het is nodig, noodzakelijk daarin te slagen. 2020. Een nieuwjaar. Maar vooral ook, en zo voelt het, de drempel over naar een nieuw decennium.
• Een bijzonder decennium! Een decennium, waarvan we nu al kunnen weten dat de besluiten die we daarin zullen nemen, de keuzen die we zullen maken, in belangrijke mate, net als 100 jaar geleden, beslissend zullen zijn voor het verloop van de rest van de eeuw. De eeuw van onze kinderen, van onze kleinkinderen.
• In het eerste decennium van deze eeuw zagen we nog vooral de lineaire doorwerking van een aantal trends uit de vorige eeuw… nu een inzicht uit de dialectiek ophanden: elke these krijgt zijn anti-these, en kwantitatieve ontwikkelingen leiden, cumulerend, tot een kwalitatieve verandering. Tot doorbraken, sociaal, technologisch, ecologisch, klimatologisch. Het tweede decennium is ook nu weer niet boring, maar roaring……
• Dat tweede decennium was ook 100 jaar geleden –in de vorige eeuw- zo’n belangrijk decennium. En ook nu zullen het roaring twenties worden. U herkende zojuist wellicht de muziek……
• De Charleston, de Lindy Hop en de Cake Walk.
• Muziek en dans voor een nieuw decennium, de 'roaring twenties' van de vorige eeuw. De oorlog was vergeten, lag achter ons. Sfeer van optimisme, vooruitgang, van toekomstgericht vormgeven aan de samenleving….
• De tijden gingen veranderen, de vrouwen hadden kiesrecht, de vormen en opvattingen van de oude tijd leken te vervagen, er was ruimte voor een nieuwe tijd. Een nieuw decennium brak aan. Net als nu.
• Bemerking wel: beeld is eenzijdig, en aanvankelijk vooral Amerikaans. Europa lag deels in puin, een hele generatie jonge Britten, Fransen, Duitsers, Oostenrijkers, Russen en Italianen was verdwenen. De staatkundige structuren waren wankel, de economieën stonden onder druk. We gingen nog een grote prijs betalen voor hernieuwd nationalisme….
• Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan had de oorlog gezorgd voor een industrialisatie en modernisering zonder weerga, aandelenkoersen stegen. Er was tijd en ruimte voor verandering.
• Maar die atmosfeer zou uiteindelijk ook het vermoeide Europa raken- even.
• De radio, Ford’s model T, opkomst van de film, de massaconsumptie, consumeren op krediet, nieuwe vormen van mobiliteit en infrastructuur, opkomst van jazz….
• We zagen het aan het begin van de vorige eeuw ook in onze provincie: de PNEM, de oprichting van de BBA, de vorming van groot-Eindhoven, bijvoorbeeld. De basis voor het huidige succes van Brainport werd toen al gelegd.
• Goed om ons dat op dit soort momenten van terugkijken en vooruitkijken te beseffen.
• We besturen in lange lijnen, werken voort op de besluiten van voorgangers, anticiperen op de mogelijkheden van opvolgers.
• Die jaren twintig waren bijzonder, het waren bepaald geen boring twenties.
• En dat gaan die van het aankomende decennium ook niet worden!
• Maar dat gaat niet vanzelf!
• Vraagt wel om een geest van optimisme, van durf. Van samen. Niet van angst, van verlammende polarisatie. Precies in de tijd dat we samen moeten presteren, staat dat samen onder druk.
• Durven we te kiezen voor de vernieuwing van onze tijd? Na te denken over verandering, los te laten en het nieuwe te omarmen? In die 'roaring twenties' zag ook Brabant zich gesteld voor keuzen in een onzeker Europa, in een wereld in wording.
• Keuzes en kwesties die in de jaren 20 van de vorige eeuw speelden hebben soms een onverwacht actueel aspect, ik noem een paar:
o In 1920 braken de dijken tussen Cuijk en Grave. Voor ons onvoorstelbaar maar Brabant werd geteisterd door een overstroming. Ook nu nog is er de uitdaging van de waterhuishouding, vraagt veiligheid voor te veel en veel te weinig water onze aandacht. Het wordt een van de grote dossiers van de komende jaren. Voor veiligheidsregio’s, waterschappen, gemeenten en in het bijzonder ook voor het provinciebestuur.
Maatschappelijke opgaven krijgen een scherper politiek karakter wanneer die belangrijke aspecten van verdeling (verdeling van schaarste) in zich dragen. Juist in onze tijd vraagt dat om politiek leiderschap van grote klasse!
• Weer even naar 1920. De steden groeiden, ook toen schaalsprongen. De woningnood in de stad was groot en de kwaliteit van de woningen was slecht. Woningbouw was een noodzaak. De bevolking groeide, al was die groei ongelijk verdeeld over Brabant.
• De woningbouw en de woningbouwcorporaties vormden zich. Ook nu is er groei van de bevolking, niet in het minst door de arbeidsmigratie (ik kom daar zo nog even op terug). Er is nog steeds een grote behoefte aan goede en betaalbare woningen. Een urgente en knellende behoefte!
• Steeds lastiger keuzen in een steeds voller en drukker Brabant, waarin ook nu het gebruik van de ruimte steeds meer een allocatieprobleem is. Kiezen bij schaarste.
• In de jaren na 1920 zagen we een sterke groei van de bevolking die zijn doorwerking zou hebben in de hele eeuw, tot nu toe (Met dank aan Niek Bargeman, onze demograaf, twee grafieken: Grafiek 1 Ontwikkeling Brabantse bevolking 1850-2020 en Grafiek 2: jaarlijkse groei Brabantse bevolking).
• In 1920 telde Brabant zo’n 722.000 inwoners, vandaag de dag alleen al in vijf grootste steden zijn er dat 890.000. We tellen er nu in totaal 2.564.000, ruim 2,5 miljoen. Hoe zal dat de komende eeuw gaan? Prognoses veranderen….
• In 2006 groeide de bevolking amper, de laatste jaren weer sterk, vooral door het buitenlandse migratiesaldo. Dat gaat ook voor de komende eeuw dus mogelijk een belangrijke doorwerking hebben op omvang en samenstelling van de Brabantse bevolking.
• Het zijn grafieken op basis van oude prognoses. Voor de zomer van 2020 komen de nieuwe prognoses beschikbaar.
• Demografie is de moeder van de wetenschappen en de grondslag van alle andere ontwikkelingen. Het belang van demografie om ver vooruit te kijken kan niet makkelijk worden onderschat…
• David Brooks zei het mooi in een recente column in The New York Times (26/12/2019): 'Geographic and psycho-sociological patterns now overshadow events in driving political loyalties and national election outcomes. Demography is destiny.'
• Maar: het is eigenlijk opvallend hoe weinig we het hierover hebben, hoe we de groei gaan opvangen, welke groei we wenselijk en hanteerbaar vinden. Hoe gaat het nieuwste Brabant er uitzien?
• Rustige debatten zijn moeilijker wanneer er meer sprake is van emotionele dan van ideologische polarisatie. Sommige vragen zijn taboe. Toch is het goed om de daarmee verbonden spanningen en kwesties goed te adresseren, in plaats van ze naar de randen van het debat weg te drukken. Of erger nog: om ze van de tafel weg te houden.
• Nog zo'n issue dat de jaren ’20 van beide eeuwen verbindt…. Ook in de jaren twintig van de vorige eeuw was de landbouw een belangrijke sector. Maar de bedrijven waren klein, de opleiding en kennis stonden op een laag niveau. De afzet en de markten waren problematisch en stikstof- maar dan juist het gebrek er aan- was een probleem.
• In 1921 telde de NCB, toen 25 jaar oud, 40.000 leden. Maar het aandeel in de werkgelegenheid van de agrarische sector liep terug, de nijverheid werd belangrijker. De coöperatieve samenwerking bood een oplossing.
• Ook nu ziet die landbouw, nog steeds belangrijk voor Brabant en onze Agro-food die zich ook steeds meer met high-tech verbindt, zich voor een enorme veranderslag gesteld. En stikstof is nog steeds een probleem- maar dan anders. Maar dat weet U…
• Het Brabant van de jaren 20 in de vorige eeuw kende windmolens en schoorstenen. Die windmolens maalden het graan, de fabrieken hadden hun kolengestookte machines en er waren her en der elektriciteitscentrales. In 1914 namen Provinciale Staten een besluit, de PNEM werd opgericht. Het licht werd elektrisch en de lampen kwamen van Philips- in heel Europa.
• De windmolens van toen zijn nu gekoesterde monumenten. De schoorstenen zijn verdwenen (en die er nog staan, koesteren we als erfgoed, zoals in Tilburg, de stad waar ik woon, en die er op een fantastische wijze in slaagt om het erfgoed een nieuwe betekenis te geven, ik hoef de LOCHAL niet te noemen neem ik aan).
• De lucht werd schoner (alhoewel we nog bepaald niet tevreden mogen zijn!). De transitie van onze energiehuishouding is zichtbaar in het landschap. De uitdaging van onze tijd, het komende decennium nemen we belangrijke beslissingen voor de komende eeuw. Tenminste een of twee generaties zullen, zoals onze opa’s en oma’s met vieze lucht en schoorstenen, met nieuwe windmolens en zichtbare zonnepanelen moeten leven. Ik snap de weerstand die er hier en daar is prima, maar vraag ook om offers voor een komende generatie. Die bracht de vorige ook voor ons op!
• In de jaren 20 van de vorige kondigden belangrijke technologische ontwikkelingen zich aan. De electrificering noemde ik al. Kiemen van belangrijke veranderingen in verdienmodellen, doorwerkend in de economie en in de sociale sfeer. Nu niet anders. Digitalisering, de opkomst van algoritmen en artificiële intelligentie zal zijn invloed op een nu nog ongekende manier doen gelden.
• Het is mooi om te zien dat de nu al betrokken Brabantse partijen zich klaarmaken om samen te werken om daarin een vooraanstaande rol te gaan spelen. Ik hoef hier de initiatieven van onze Brabantse universiteiten, en JADS hier in Den Bosch maar te noemen. De voorzitters van beide universiteiten hebben er terecht indringend aandacht voor gevraagd. Het Brabantse AI-initiatief legt de grondslag voor een nieuwe Zuid-as, de Zuid-as van de toekomst.
• Technische kennis en sociaal-wetenschappelijke en ethische reflecties zullen nodig zijn, omdat er met de nieuwe mogelijkheden ook nieuwe vraagstukken komen. We gaan er voor waken dat de kunstmatige intelligentie niet leidt tot intelligente kunstmatigheid, maar echt gaat bijdragen aan het oplossen van de grote opgaven die we op ons af zien komen. Brabant is als enige provincie lid van de landelijke AI coalitie. Digitalisering is terecht een prioriteit van de nieuwe Europese Commissie. Europa moet hier ook een goede eigen koers varen, en er zal het nodige geïnvesteerd moeten gaan worden!! En iedereen snapt dat we hier niet alleen competitie, maar vooral ook coöperatie nodig hebben. Ook in onze eigen provincie!
• Het landschap, de natuur, ze verandert, staat onder druk. Als een reactie daarop was er ook in Brabant zorg. Natuurmonumenten kocht vanaf 1912 in delen de vennen van Oisterwijk op, met steun van de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Tilburg en na veel discussie (ook toen al!) ook met de steun van Provinciale Staten. Het Brabants Landschap ontstond met een breed samengesteld bestuur, steun vanuit alle geledingen van de provincie was het uitgangspunt. Samenwerking was het doel.
• Ook nu is er een onverminderde noodzaak de natuur te beschermen en versterken. Ook daar moeten we in het zicht van de noodzaak huizen te bouwen, de waterhuishouding te verbeteren, onze boeren een duurzame toekomst te geven, onze energievoorziening en mobiliteit opnieuw te organiseren, onze toekomstgerichte wijze van samenwerken borgen. Het is voor wat mij betreft manifest dat de manifestpartners daar een belangrijke rol in blijven spelen. Ik noem hier dan toch eens de geweldige rol van Jan Baan, al 40 jaar in dienst bij het Brabants Landschap, en vorig jaar 25 jaar als directeur werkzaam.
• Rond 1920 kende Brabant een nauw vertakt netwerk van buurtspoorwegen en busdiensten. De auto kwam, de wegenbouw kwam op gang. Maar die provinciale wegen werden ook al snel van fietspaden voorzien. Nu is die mobiliteit nog steeds vitaal voor onze samenleving en economie en speelt ook daar de vraag hoe nu verder?
• Wordt het stoplicht dat in de jaren 20 van de vorige eeuw werd geïntroduceerd overbodig in de jaren twintig van de onze? In ieder geval geldt dat het provinciebestuur een grote inzet wil plegen op innovatie van de manier waarop we onze mobiliteit inrichten. Digitalisering zal ook daar zorgen voor disruptie.
• De jaren 20 van de vorige eeuw zetten in op een trend die we later als internationalisering en globalisering zagen toenemen. Wat zal het worden in de jaren twintig die voor ons liggen? Is de globalisering over zijn hoogtepunt heen, en zien we een trendbreuk optreden?
• In ieder geval is de anti-globaliseringsbeweging een verzamelpunt voor degenen die maatschappelijk teleurgesteld zijn, zich –terecht! – zorgen maken over de groeiende sociaal-economische ongelijkheid en over de mate waarin de bestaande tradities en vormen van samenleven onder druk komen van migratie en diversiteit, die soms weinig tolerant is tegenover degenen die bij de verdere globalisering vragen stellen en twijfels hebben. Pleiten voor steeds grotere flexibiliteit is makkelijk praten voor degenen die sociologisch gezien geen onzekerheid te vrezen hebben….. Ik sluit me graag aan bij het pleidooi van Feike Seibesma en Kim Putters gisteren, voor het investeren in een nieuw sociaal contract! Brabant kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren!
• Want ook de balans tussen het koesteren van tradities en het omarmen van vernieuwing, toch van oudsher een Brabantse competentie, staat soms onder druk. Wij komen niet los van onze geschiedenis, maar zitten er ook niet in gevangen.
• Onze opa's en oma's konden het ook, waarom zouden wij het niet kunnen? De 'roaring twenties' betekenden ook een verandering in onze samenleving, verenigingen op tal van gebied kwamen, veelal met steun van de kerk tot stand. Van de landelijke rijvereniging, de voetbalvereniging, padvinderij tot en met de zorg, denk aan de wijkverpleging van het wit-gele kruis. Samenwerking zit ook in het Brabant van de aankomende jaren twintig in het bloed, denk aan de moderne zorgcoöperatie, de dorpswinkel die open gehouden wordt of de energiecoöperatie.
Dames en heren,
Laten we in deze optimistische geest van coöperatie ook vormgeven aan de decennia die voor ons liggen. Net als in de jaren twintig is er volop discussie over de manier waarop wij onze samenleving organiseren, besluiten nemen. Laten we die discussie vooral voeren: onze democratie en rechtsstaat geven ons de instrumenten om dat op een goede manier te doen, zij het dat ook daar wel wat innovaties op zijn plaats zouden zijn….. Van een eenvoudige naar een meervoudige democratie voor wat mij betreft. Maar daarover weer een andere keer.
In de jaren twintig waren wij aan die 'Groote Oorlog' ontsnapt. Dat zou bij de Tweede Wereldoorlog niet het geval zijn.
Het zou mooi zijn wanneer wij in deze eeuw kunnen blijven zeggen dat wij van na de oorlog zijn. In het afgelopen jaar hebben wij stil gestaan bij 75 jaar vrijheid, een vrijheid die verkregen werd dankzij de inzet van moedige mannen en vrouwen.
Hun verhalen vindt u in het kader van Brabant Remembers die door Rocco Verdult zijn verbeeld in maquettes. Hier vandaag zijn de verhalen uit Eerde (Veghel) en Roosendaal, over de opa van Guus Meeuwis. Zie de app en het boek. Namens het provinciebestuur grote dank aan de Stichting Brabant Remembers, en de directeur Femke Klein en haar team! Echt fantastisch werk gedaan!!!
Het is die vrijheid waarvoor iedere generatie opnieuw pal moet staan. Ook al lopen de spanningen hoog op. De oplossing van maatschappelijke kwesties vraagt ook daar om nieuwe vormen, nieuwe wegen. Met de iphone hebben wij de kennis van de wereld onder handbereik, niet om je terug te trekken in de veilige bubbel van het eigen gelijk maar om het gesprek aan te gaan. Dat is de grootmoedigheid die we in onze tijd van elkaar mogen vragen.
In de wetenschap dat oplossingen niet bestaan uit de optelsom van alle individuele belangen.
Oplossingen worden geboren in dialoog, waarin we leren rekening te houden met elkaar.
Dat is de geest waarin het nieuwe en het nieuwste Brabant zijn geboren, dat is de geest die ten grondslag lag aan de Europese samenwerking en ook aan de dit jaar 75-jarige Verenigde Naties.
Je moet- samen, toen en nu- de dans aan durven gaan. Op nieuwe muziek en met nieuwe bewegingen, dansen doe je niet alleen. Echt, dansen doe je samen!
Dames en heren, woorden genoeg zo. De Charleston van onze tijd klinkt als een opdracht tot optimisme, aan u de dansvloer! Muziek!
Ik dank U voor uw aandacht!
bron: video-passage nieuwjaarstoespraak externen, provincie Noord-Brabant
