Geen misstanden geconstateerd tijdens veldonderzoek huisvesting arbeidsmigranten
Schijndel - Als het gaat over de huisvesting van buitenlandse werknemers, zijn het met name de excessen die in tv-programma’s getoond worden en die in ons geheugen blijven hangen: veel, teveel mensen in een kleine, te kleine ruimte opeengepakt met slechte sanitaire voorzieningen in een brandonveilige situatie. De vraag is of dat ook voor Schijndel een herkenbare situatie is. Het probleem is in ieder geval dat er geen specifiek aanbod is van huisvesting voor deze doelgroep en er nauwelijks legale mogelijkheden zijn die het direct toelaten dat meerdere arbeidsmigranten een pand bewonen. Dus zullen de meeste arbeidsmigranten de wet overtreden vanwege hun wijze van bewoning. Naar deze huisvestingsomstandigheden bij arbeidsmigranten in Schijndel is door de gemeente zelf een veldonderzoek verricht.Er zijn in totaal 61 adressen bezocht waarbij bruikbare gegevens verzameld zijn. Daaruit bleek dat binnen de groep van arbeidsmigranten de Polen met maar liefst 87% de absolute meerderheid vormen. Zij wonen merendeel ook met het grootst aantal van 4 personen op één adres. Aan de hand van dit veldonderzoek zijn diverse conclusies te trekken die in sommige gevallen nadere aandacht vragen.
Omdat er ook te weinig kennis was van de kwaliteit van de huisvesting, de brandveiligheid en andere omstandigheden is het onderzoek ruimer opgezet. De panden moesten toch bezocht worden, dus kun je met weinig extra moeite veel meer vragen beantwoorden. Het veldonderzoek heeft zich echter niet beperkt tot het verzamelen van gegevens. De resultaten zijn geanalyseerd en de opvallende data zijn er uitgelicht. De gegevens zijn met elkaar vergeleken en gecombineerd zodat een ruimer beeld is ontstaan van de huisvesting van arbeidsmigranten.
Eindconclusie
Het onderzoek heeft geen misstanden bij de huisvesting van arbeidsmigranten aan het licht gebracht. Geconstateerd is wel dat bij een beperkt aantal panden de kwaliteit echt verbetering behoeft. Gebleken is ook dat er in juridische zin in Schijndel geen directe mogelijkheden zijn om arbeidsmigranten bij elkaar te laten wonen. Tevens is gebleken dat de resultaten met betrekking tot de brandveiligheid mogelijk moeten leiden tot acties op voorlichtend, juridisch en eventueel handhavend vlak. Dit zijn de belangrijkste conclusies die getrokken kunnen worden.
Het veldonderzoeksrapport zal aan het college worden voorgelegd. De aanbevelingen zullen voorgelegd worden aan de betreffende gemeentelijke organisatieonderdelen. Deze kunnen de aanbevelingen op de kwaliteit of waarde beoordelen en eventuele acties ondernemen.
Besluit college B&W 18 november 2014
De rapportage wordt ter kennisname voorgelegd aan de gemeenteraad waarbij van tevoren nog de integrale problematiek uitgewerkt wordt in een begeleidend schrijven aan de raad. Ook wordt het beleid van de andere fusiepartners van Meierijstad ten aanzien van huisvesting van arbeidsmigranten hierin meegenomen.
-->Hieronder vindt u inhoudelijke informatie over hoe het onderzoek is uitgevoerd en de diverse conclusies op onderdelen van het veldonderzoek
Veronderstellingen
• Er is in Nederland een behoefte aan werknemers die bereid zijn bepaalde werkzaamheden tegen beperkte salariseisen te verrichten.
• Er zijn mensen afkomstig uit andere EU-lidstaten (nu met name Polen) die bereid om die werkzaamheden hier te verrichten.
• Het is lastig voor buitenlandse werknemers om met meerdere collega’s tijdelijk een reguliere huurwoning te bemachtigen.
• Er is daardoor een grote vraag ontstaan naar betaalbare huisvesting voor deze groep mensen terwijl daar bijna geen aanbod tegenover stond.
• Derden (dus aanvankelijk niet de overheden noch de reguliere verhuurders) zijn in dit gat gesprongen en bieden al dan niet legale woonruimte aan.
• De woonruimten die die derden aanbieden zijn enerzijds veelal in strijd met de gebruiksbepalingen van het geldende bestemmingsplan en anderzijds voldoen deze ruimten zeker niet altijd niet aan de eisen van de bouwwetgeving.
'Nationale Verklaring'
In 2012 is er een convenant gesloten tussen de vele partijen die betrokken zijn bij de huisvesting van arbeidsmigranten: o.a. het Rijk, de gemeenten en de uitzendbranche. Deze partijen hebben de 'Nationale Verklaring' ondertekend met als doel de bevordering van voldoende, goede en betaalbare huisvesting voor deze groep.
Vragen die over huisvesting arbeidsmigranten leven in Schijndel
Het is dus niet alleen een handhavingsprobleem maar ook een huisvestingsprobleem. Tenminste dat zou de conclusie kunnen zijn. Met ‘huisvesting’ wordt hier niet alleen bedoeld de algemene volkshuisvesting met haar eigen beleidsproblematiek, maar zeker ook de feitelijke ofwel de technische huisvesting. Probleem is dat we te weinig weten van de wijze waarop de arbeidsmigranten in Schijndel gehuisvest zijn. Hebben we hier wel een huisvestingsprobleem waar wat aan gedaan moet worden? Worden de gebruiksbepalingen van bestemmingsplannen wel in grote mate overtreden? Is er wel een gigantisch brandveiligheidsprobleem? Waar zit nu precies het probleem als het gaat over deze huisvesting? Kunnen we er wat aan doen?
Onderzoek naar ‘technische’ huisvesting – doel: voorkomen van handhaving
Om die vragen te beantwoorden is besloten om daar veldonderzoek naar te doen. Het onderzoek richt zich dus met name op de ‘technische’ huisvesting. De resultaten van het onderzoek kunnen echter wellicht van waarde zijn voor de vorming van het volkshuisvestingsbeleid op dit terrein.
Om zoveel mogelijk rendement uit het onderzoek te halen is het gewenst om het een open karakter te geven. Daarmee wordt bedoeld: het onderzoek is niet gericht op handhaving maar gericht op het in de toekomst voorkomen van handhaving. Dat wil niet zeggen dat er in het geheel niet gehandhaafd zal gaan worden. Dat zal zeer zeker het geval zijn in brandonveilige situaties of situaties waarin de gezondheid van mensen op het spel staat. Het kan ook zijn dat klachten moeten leiden tot optreden. Of we buiten de hier genoemde gevallen tot handhaving over zullen gaan zal afhangen van de resultaten of standpunt bepalingen naar aanleiding van het onderzoek. Dat zal dan van geval tot geval beoordeeld worden.
Klankbordgroep gemeente
Om ervoor te zorgen dat de juiste elementen onderzocht worden en de juiste vragen gesteld worden is een klankbordgroep in het leven geroepen. Vanwege de diverse disciplines die de leden behartigen, kunnen de resultaten van het onderzoek ook bij de verdere beleidsvorming en verdere beleidsuitvoering gebruikt worden. De klankbordgroep bestaat uit:
• Annemie Hellings (volkshuisvesting)
• Robert Smits (ruimtelijke ordening)
• Theo Maas (bouwtechniek, brandveiligheid)
• Richelle Geers (communicatie)
• Gijs Waals (handhaving en coördinatie)
De opzet van het veldonderzoek is aan de burgemeester en het afdelingshoofd VROM voorgelegd. Met deze twee functionarissen is ook tussentijds teruggekoppeld.
Waarop is onderzocht?
De volgende aspecten kunnen beschreven worden:
• Oorspronkelijke hoofdfunctie van de woonruimte (bv: bedrijfskantoor)
• De hoofdfunctie van de woonruimte volgens het geldende bestemmingsplan (bv: Bedrijven)
• Gegevens bewoners (aantal volwassen mannen/aantal volwassen vrouwen/aantal kinderen)
• Relatie tussen bewoners (bv: geen/dezelfde werkgever/gezin/levenspartner)
• Zijn zij ingeschreven in het GBA?
• Beschrijving diverse ruimtes (bv.: 1 wk, 3 slk, 1 badk)/ aantal bedden of slaapplaatsen
• Indruk van veiligheidssituatie (bv: brandgevaarlijk/brandmelding/elektra/gas)
• Indruk van gezondheidssituatie (bv: aantal toiletten/douches/wastafels/ventilatie/verwarming/koeling)
• Hoe ervaren de bewoners zelf hun eigen huisvesting (kwaliteit/bezetting/prijs)
• Gegevens verhuurder (via werkgever/particulier/toegelaten instelling/professionele verhuurder)
• Opmerkingen van diverse aard
Welke panden zijn bezocht?
Er is een lijst samengesteld, deels afkomstig van informatie van buitenaf (Min. BiZa vanwege verzoeken om Sofi-nummers) en deels afkomstig van GBA en deels van derden. Tenslotte is de lijst nog aangevuld met adressen waarvan vermoed wordt dat deze (mede) bewoond worden door arbeidsmigranten. Daar zijn uitgefilterd de adressen waar weliswaar buitenlanders wonen, maar die niet als arbeidsmigrant gezien mogen worden, bijvoorbeeld statushouders (vluchtelingen met een bepaalde verblijfsstatus). Dit was een papieren schifting.
Op deze wijze is een lijst van 80 te bezoeken adressen ontstaan. Niet van alle adressen konden gegevens genoteerd worden. Op enkele adressen is niemand aangetroffen ook niet na enkele bezoeken. In één incidenteel geval wilde een verhuurster niet meewerken aan het onderzoek. En tenslotte bleken bij een aantal adressen de bewoners niet of niet meer te voldoen aan de doelgroep: arbeidsmigranten en hun tijdelijke huisvesting. Wel dient bedacht te worden dat het mogelijk is dat er arbeidsmigranten buiten de ons bekende adressen wonen. Deze konden uiteraard niet bezocht worden.
Er zijn in totaal 61 adressen bezocht waar bruikbare gegevens verzameld zijn. Hier dient wel een kanttekening gemaakt te worden: het is natuurlijk altijd mogelijk dat er meer adressen zijn waar arbeidsmigranten worden gehuisvest, maar waar de gemeente geen gegevens over heeft. Daar is dus geen onderzoek verricht. Ook dient bedacht te worden dat omstreeks april 2014 de adressenlijst definitief is geworden. Het is dus een momentopname.
Hoewel de respons buitengewoon goed genoemd mag worden zijn niet alle vragen op alle adressen beantwoord. Daarom kan het voor komen dat het totaal aantal antwoorden niet overeenstemt met het aantal bezochte adressen.
De voorbereiding van de huisbezoeken
Aan alle adressen is een brief verzonden in vijf talen: Nederlands, Portugees, Pools, Duits en Engels. In deze brief is het huisbezoek aangekondigd zonder vermelding van de datum/tijdstip maar met vermelding van de reden van het bezoek. Tevens is daarbij aangegeven : “De tijdens het bezoek verzamelde gegevens zijn anoniem en vertrouwelijk. De gemeente geeft de resultaten van het huisbezoek dus niet door aan uw werkgever, verhuurder of de belastingdienst. Wanneer Dhr. Maas tijdens het huisbezoek ongezonde of brandonveilige situaties constateert, neemt de gemeente uiteraard wel contact op met de verhuurder voor het laten verhelpen van deze gebreken.”
Wie zijn betrokken bij de huisbezoeken?
Het is een gemeentelijk inventariserend onderzoek en geen strafrechtelijk onderzoek. Om het onderzoek goed te kunnen verrichten is het gewenst om deze disciplines gescheiden te houden. Het open karakter van de inventarisatie dient gewaarborgd te blijven. In zoverre is een samenwerking met de politie niet noodzakelijk. In dit kader dient echter ook aandacht geschonken te worden aan de veiligheid van degene die het onderzoek verricht. Het betreft tenslotte bezoeken o.a. in de avonduren bij mensen met een andere cultuur.
De bezoeken kunnen door de betreffende bewoners aanvankelijk als een bedreiging gezien worden. Hierover is contact met de plaatselijke politie geweest. Van hun expertise hebben we gebruik gemaakt. Op deze plaats dan ook een woord van dank aan buurtcoördinator Joep Roozendaal. Ook is hierover contact geweest met Synergie, een bekend uitzendbureau voor arbeidsmigranten.
Alles overwegende is besloten om de onderzoeker (inspecteur Theo Maas) in de meeste gevallen niet alleen op pad te sturen. Hij is begeleid door onze BOA-medewerker (Arnoud Jacobs) die in noodgevallen handhavend op mag treden en op kan treden en zo nodig versterking kan vragen. Deze medewerker heeft uiteraard kennis van en feeling met een gemeentelijke organisatie. Onze BOA medewerker is tevens volwaardig politieagent. Besloten is om hem in “burgerkleding” mee te laten lopen. Helaas is tijdens het onderzoek deze medewerker door ziekte geveld, waardoor middels een aangepast schema (zoveel mogelijk vermijden van avonduren) onze bouwkundig inspecteur de rest van de adressen alleen heeft bezocht.
De gegevens kunnen gebruikt worden om te bepalen of er in Schijndel problemen zijn met huisvesting van arbeidsmigranten. Zo ja, dan kan getracht worden daar oplossingen voor te vinden. Die oplossingen kunnen liggen in de sectoren ruimtelijke ordening, volkshuisvesting en handhaving.
Cijfers, analyse en conclusies
Allereerst zullen de cijfers gepresenteerd worden . Vervolgens zal er een analyse plaatsvinden en kunnen conclusies getrokken worden.
De cijfers en de analyse van de cijfers
|
Wonen er op één adres zowel Polen als Portugezen, dan telt die woning mee voor zowel het aantal adressen waar Polen wonen, als het aantal adressen waar Portugezen wonen, terwijl het om slechts één woning gaat.
Opvallend in deze tabel is het aantal Polen ten opzichte van de andere nationaliteiten. Zij vormen met maar liefst 87% de absolute meerderheid van de groep arbeidsmigranten.
Mogelijke redenen van deze oververtegenwoordiging:
• Polen mogen hier werken.
• Nederland kent een regeling voor minimumloon.
• De afstand Nederland-Polen is relatief kort.
• De algemene gedachte is dat Polen over het algemeen goedkope arbeidskrachten zijn met een relatief hoge productiviteit.
• De cultuurverschillen zijn beperkt.
|
Conclusies en aanbevelingen
Het onderzoek is gestart vanuit de vraag: moeten we in Schijndel handhavend optreden tegen illegale huisvesting. Om die vraag te kunnen beantwoorden was het gewenst om veldonderzoek te verrichten. Omdat er ook te weinig kennis was van de kwaliteit van de huisvesting, de brandveiligheid en andere omstandigheden is het onderzoek ruimer opgezet. De panden moesten toch bezocht worden, dus kun je met weinig extra moeite veel meer vragen beantwoorden.
Zoals de titel al aangeeft is dit een rapport van een veldonderzoek. Het onderzoek heeft zich echter niet beperkt tot het verzamelen van gegevens. De resultaten zijn geanalyseerd en de opvallende data zijn er uitgelicht. De gegevens zijn met elkaar vergeleken en gecombineerd zodat een ruimer beeld is ontstaan van de huisvesting van arbeidsmigranten.
Uit de resultaten kunnen conclusies worden getrokken en aanbevelingen gedaan. De diverse disciplines binnen onze organisatie kunnen die aanbevelingen op hun waarde en kwaliteit beoordelen en daar zonodig acties op ondernemen. Hierna worden die conclusies en aanbevelingen per onderzoeksveld besproken.
Meer voorkomende aanbevelingen zijn:
• Deze gegevens geven geen aanleiding om verdere acties te ondernemen. Hier wordt mee bedoeld dat er weliswaar sprake is van een opvallend resultaat, maar dat dat resultaat op zich niet direct aanleiding is om er een actiepunt van te maken.
• Dit punt verdient verdere aandacht. Dit is een aanbeveling om verder onderzoek te doen of om acties te ondernemen.
De woningbezetting: geen verdere acties
De verwachting dat de woningbezetting bij huisvesting van arbeidsmigranten (3,8 pers./woning) veel hoger is dan bij huisvesting van Nederlanders (2,45 pers./woning) is bewaarheid geworden.
Binnen de groep van arbeidsmigranten vormen de Polen met maar liefst 87% de absolute meerderheid. Omdat de panden met niet-Polen een voor Schijndel normale woningbezetting hebben (2,5 pers/woning) zijn het met name de Polen (4 pers./woning) die de hier genoemde hoge woningbezetting bij arbeidsmigranten voor hun conto nemen. Deze gegevens geven geen aanleiding om verdere acties te ondernemen.
Het beeld dat we veelal hebben van bij elkaar wonende arbeidsmigranten is: veel mannen zonder relatie, vinden we niet geheel in de cijfers terug. Onder relatie wordt hier verstaan: familie- of partnerrelatie. Maar liefst één op de drie bewoners heeft een inwonende relatie of relaties (bv met kinderen of met een broer of zus of natuurlijk een partner). Bijna één op de vier bewoners heeft een inwonende partner, namelijk 54 bewoners ofwel 27 stellen. Er zijn relatief weinig kinderen aangetroffen, zeker gelet op het relatief hoge aantal inwonende relaties. Deze gegevens geven geen aanleiding om verdere acties te ondernemen.
Inschrijving bij de Gemeentelijke Basisregistratie (GBA): voorlichting
Er is een groot verschil geconstateerd tussen de antwoorden van arbeidsmigranten en ons eigen dossieronderzoek over de vraag of zij ingeschreven staan in de GBA. Duidelijk is wel geworden dat velen nog niet ingeschreven staan. Mogelijk is dit een gevolg van de tijdelijkheid van het verblijf in Nederland. Hier ligt wellicht een voorlichtende taak.
De woningkwaliteit: verdient meer aandacht
De gemiddelde technische woningkwaliteit is zonder meer acceptabel. Niet uit het oog mag worden verloren dat er in 11 gevallen sprake is van een slechte tot onvoldoende beoordeling. Van die 11 gevallen zijn er 8 die ook in functioneel opzicht (beschikbare ruimte/ruimten) onder de maat scoorden. De woningkwaliteit kan een punt van verdere aandacht zijn. Zeker een punt van aandacht kan zijn dat in twee gevallen er minder bedden dan bewoners zijn. Van één van deze gevallen weten we dat iedereen wel een bed heeft om te slapen maar dat vanwege verschillende ploegendiensten één bed door meer dan één persoon beslapen kon worden (onderzeebootmethode). Onbekend is waar deze mensen bij ziekte e.d. slapen.
Gebleken is dat na correctie van de gegevens vanwege aanwezige relaties bij ongeveer de helft van de bezochte adressen iedereen, uitgezonderd partners en kinderen, een eigen slaapkamer heeft. De andere helft dus niet. Het hebben van een eigen slaapkamer is in juridische zin geen minimum huisvestingsvereiste.
Weerspiegeling: Tot voor kort vonden we in Nederland dat gevangenen ieder een eigen leefruimte moesten hebben, ook bij kortdurend verblijf. Privacy, veiligheid en overlast e.d. zijn dan de steekwoorden in deze discussie. Bij militairen in opleiding spelen weer andere steekwoorden een rol om te kiezen voor meerpersoonsvertrekken: saamhorigheid, beheersbaarheid, discipline. In een gezinssituatie speelt met name de beschikbaarheid van voldoende kamers een rol. Bij gevangenen en militairen maar ook in een gezin hebben we te maken met een min of meer intensief controlerend gezag binnen de directe omgeving. Bij arbeidsmigranten ontbreekt dit gezag. Sociaal afwijkend gedrag kan dan de kop opsteken. Wellicht dat de discussie over wel of geen eigen slaapkamer niet alleen ingegeven moet worden door privacy maar ook door: beperking overlast binnen en buiten de woning. Dit punt verdient verdere aandacht.
Brandveiligheid: verdere aandacht
In 60% van de gevallen zijn tekortkomingen met betrekking tot brandveiligheidsvoorzieningen geconstateerd. Tekortkomingen in ieder geval in morele zin: bij kamerbewoning zijn adequate brandveiligheidsvoorzieningen van groot belang met name vanwege: de bewoningsdichtheid, eigen beperkte kookvoorzieningen, enz. Of deze brandveiligheidsvoorzieningen juridisch afdwingbaar zijn is afhankelijk van de juridische status: is het een gewone woning of een logiesbedrijf? Is de woning gebouwd vóór 1995, ook dan kunnen andere regels gelden. Ook bij de chalets op resort De Molenheide is onduidelijkheid over de juridische status: permanente bewoning of niet? Dit punt verdient verdere aandacht. Afgezien van de juridische status lijkt een goede voorlichting over voorkomen en bestrijden van brand gewenst.
Woonlasten: signalerende taak
Aangenomen wordt dat in meerdere gevallen de werkgever tevens de huurbaas is. Gebleken is dat in een aantal gevallen de werkgever zelfs de huur via het loon inhoudt. Het meerbesproken convenant, de Nationale Verklaring zegt hierover dat ook werkgevers af willen van de dubbele afhankelijkheid die de werknemers hierdoor ondergaan. De gemeente heeft hier geen directe taak, maar wellicht op basis van het gesloten convenant een signalerende taak (gemeente spreekt werkgever hierop aan).
Gekeken is naar de prijs-kwaliteitsverhouding tussen de onderzochte panden. Opvallend hierbij zijn de erg lage scores van een drietal woningen: 0,7 binnen een range van 0 tot 5. Dit kon overigens wel verwacht worden omdat het hier de woningen betreft die ook bij de kwaliteitswaarderingen erg laag en bij de woonlasten erg hoog scoorden. De gemeente heeft hier geen directe taak, maar wellicht op basis van het gesloten convenant een signalerende taak (gemeente spreekt werkgever hierop aan).
Bestemmingsplan: bewoning in chalets en kantoorpanden verdient aandacht
Onderzocht is in hoeverre de diverse huisvestingen in overeenstemming zijn met de geldende bestemmingsplannen. In totaal 46 van de 61 panden hebben een woonbestemming. Aangezien de definitie van een woning * bewoning door mensen die geen directe relatie hebben niet toestaat, zijn nagenoeg alle bewoningen in strijd met het bestemmingsplan. Gelet op dit aantal afwijkingen van het bestemmingsplan is er hoe dan ook sprake van een probleem. Indien we dit soort bewoningen onder geen enkele voorwaarde binnen woonbestemmingen willen toelaten, zou er gehandhaafd moeten gaan worden. Of we moeten het gaan gedogen, hoewel dit om juridische redenen lastig te realiseren is. Indien we dit soort bewoningen wel willen toestaan, zullen de bestemmingsplannen aangepast moeten worden. De vraag doet zich dan voor: gaan we dit soort bewoningen volledig of beperkt toestaan? En, als je het beperkt gaat toestaan: hoe ga je een schifting maken tussen tientallen andere vormen van gemeenschappen? Dient er een limiet vastgesteld te worden met betrekking tot het maximaal aantal bewoners? Wordt gestreefd naar één bewoner per kamer? Is de locatie in deze discussie van belang?
Allemaal vragen die beantwoording verdienen. Een goede regeling op dit gebied zou enerzijds voorwaardenscheppend kunnen zijn om impactexcessen te voorkomen en anderzijds kunnen leiden tot voldoende, goede en legale huisvesting van arbeidsmigranten.
De chalets op het resort hebben een recreatieve bestemming en mogen niet permanent bewoond worden. Ten tijde van dit onderzoek werden zo’n 12-tal chalets door arbeidsmigranten bewoond. Bij arbeidsmigranten is er veelal sprake van tijdelijke bewoning. In ieder geval is duidelijk dat deze chalets niet recreatief bewoond worden. Dus ook in deze gevallen kan gesproken worden van strijd met het bestemmingsplan. Wat gaan we hier doen: handhaven, gedogen of de regels wijzigen en dan toestaan? Dit punt verdient verdere aandacht.
Dan zijn er nog twee kantoorpanden die als huisvesting voor arbeidsmigranten gebruikt werden. Dit is in strijd met de geldende regels. Dit punt verdient verdere aandacht.
*Relevante definities uit bestemmingsplan Kom Schijndel:
- woning: een complex van ruimten, uitsluitend bedoeld voor de huisvesting van één afzonderlijk huishouden;
- huishouden: een aantal, aan elkaar door familieband of anderszins gerelateerde, personen, die gezamenlijk één eenheid vormen en als zodanig ook gebruik maken van één woning;
